Cuộc gặp gỡ đầu tiên

Nhà biên niên sử gốc mestizo tên Felipe Guamán Poma de Ayala (đầu thế kỷ thứ 17), khẳng định rằng Sapa Inca Huayna Cápac đã từng gặp mặt Pedro de Candía (conquistador gốc Hy Lạp phụng sự Vương miện Tây Ban Nha) tại thủ đô Cuzco và đây là lần đầu tiên một người châu Âu gặp hoàng đế Inca. Sau cuộc trò chuyện bằng cử chỉ với nhà lãnh đạo Inca, Pedro de Candía mang theo một người bản địa Huancavilca về Tây Ban Nha để trình đệ trước nhà Vua, được đổi tên thành Felipillo, rồi sau này quay lại Peru làm phiên dịch viên cho các conquistador. Tuy nhiên, sử liệu được viết bởi Guamán Poma không đáng tin cậy và câu chuyện này có lẽ chỉ là thêu dệt chứ chưa từng xảy ra.12

Nhà sử học José Antonio del Busto cho rằng cuộc tiếp xúc đầu tiên với Đế quốc Inca xảy ra vào khoảng năm 1524-1526, khi đoàn thám hiểm Bồ Đào Nha của Alejo García bị thu hút bởi huyền thoại về “Vua Trắng” và Vương quốc Bạc phía Tây, nghe kể từ dân bản địa Brazil. Họ vượt qua vùng Paraguay và Bolivia hiện nay và thâm nhập vào được lãnh thổ Tawantinsuyu. Alejo García cầm 2,000 quân bản địa người Chiriguana và Guarayos chiếm thành Cuscotuyo và tàn sát quân đồn trú Inca tại đó. Ngôi thành này đánh dấu lãnh thổ phía đông xa nhất của đế quốc Inca, bảo vệ vùng Charcas (thuộc Collasuyo) khỏi các cuộc tấn công của tộc Chiriguana. Nhà biên niên sử Pedro Sarmiento de Gamboa chép rằng dưới đời hoàng đế Huayna Cápac, tộc Chiriguana đã từng định chiếm thành này nhưng bị quân đội của tướng Inca tên Yasca đánh đuổi, tuy vậy, ông không nhắc gì đến Alejo Garcia. Sau cuộc tấn công này, quân của Alejo cướp bóc châu báu rồi bẩm báo lên Martín Alfonso de Sousa, thống đốc của San Vicente de Brasil, nay là Santos, về một đế quốc rộng lớn giàu có ở phía tây. Không may thay, người Bồ Đào Nha bị phản bội và ám sát bởi quân bản địa bên bờ Sông Paraguay, chính vì thế mà bằng chứng về sự tồn tại của Đế quốc Inca cũng tan biến theo.13

Nội bộ đế quốc Inca

Năm 1527, khi người Tây Ban Nha đang thăm dò phần bờ bắc của Đế quốc Inca, Hoàng đế Huayna Cápac và thế tử Ninan Cuyuchi mắc phải một loại bệnh hiếm (có lẽ là đậu mùa) mà qua đời.14 Có sử liệu cho rằng Huayna Cápac bị đầu độc bởi một curaca (chức quan của đế quốc Inca) người Chachapoya.15

Với khoảng trống quyền lực bị bỏ lại, Huáscar được tôn làm Hoàng đế bởi các orejones (quý tộc Inca) tại Cuzco. Huáscar lệnh cho em trai là Atahualpa phải nhận tước chư hầu do lo sợ thế lực của ông tại Quito, hậu thuẫn bởi Tướng Quizquiz, Rumiñahui và Chalcuchímac. Atahualpa không chịu mà cất binh đánh xuống nam. Cuộc nội chiến kết thúc với chiến thắng của Atahualpa, thành Cusco bị bắc quân chiếm và Huáscar sau này bị xử tử.16 17

Tình hình của Tây Ban Nha